Waarom is dit onderzoek nodig?
De maatschappelijke uitdaging van een snel vergrijzende bevolking en de noodzaak om tegemoet te komen aan de behoeften van oudere personen op het gebied van zorg en juridische ondersteuning en bescherming is hierboven al genoemd. Naast deze maatschappelijke uitdaging is de manier waarop naar de juridische ondersteuning en bescherming van mensen wordt gekeken in de afgelopen decennia wereldwijd veranderd. Vanuit verschillende mensenrechtenverdragen wordt enerzijds het belang van een recht op autonomie en het juridisch in staat zijn om zelf beslissingen te nemen (handelingsbekwaamheid) benadrukt. Anderzijds is er ook een recht op bescherming tegen uitbuiting en (financieel) misbruik. Deze rechten kunnen in sommige gevallen botsen. Zo kan een inperking van iemands autonomie soms nodig zijn wanneer een beslissing van een oudere persoon hem blootstelt aan een situatie van financieel misbruik. Met andere woorden, een balans tussen de twee rechten van autonomie en bescherming is belangrijk.
Er zijn verschillende aanwijzingen dat de Nederlandse wetgeving rondom juridische ondersteunings- en beschermingsmaatregelen op dit moment niet voldoet aan de eisen die vanuit mensenrechtelijke verdragen gesteld worden. Bij de drie bestaande wettelijke beschermingsmaatregelen (curatele, bewind en mentorschap) ligt de nadruk op bescherming. Er is sprake van een automatische inperking van handelingsbekwaamheid, dat wil zeggen een inperking van het vermogen om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten. De vraag is of er bij deze maatregelen voldoende oog is voor het recht op autonomie van oudere personen. Naast de drie wettelijke beschermingsmaatregelen, bestaat in Nederland het levenstestament. Met een levenstestament kunnen mensen zelf vastleggen wie in de toekomst voor hun financiële, medische en persoonlijke zaken zal zorgen en hoe deze persoon dit gaat doen. Hierbij wordt meer ruimte geboden aan de autonomie van de oudere persoon en is er bijvoorbeeld geen sprake van een automatische inperking van handelingsbekwaamheid. Tegelijkertijd kan de vraag gesteld worden of er bij het levenstestament wel voldoende waarborgen zijn om uitbuiting en financieel misbruik te voorkomen.
Naast aandacht voor de eisen die vanuit mensenrechtenverdragen volgen, is aandacht voor hoe het systeem in de praktijk werkt belangrijk. Hoe kijken oudere personen bijvoorbeeld aan tegen hun (toekomstige) juridische ondersteuning- en bescherming? Wat zijn hun wensen en verwachtingen? Waar lopen vertegenwoordigers en mantelzorgers tegenaan? Welke problemen spelen er in de praktijk? Hoe kunnen deze problemen worden opgelost en kunnen best practices en oplossingen in het buitenland in dat kader inspiratie bieden? Deze vragen worden meegenomen bij de ontwikkeling van een toekomstbestending systeem van juridische ondersteunings- en beschermingsmaatregelen.
Wie voeren het project uit?
Het STRIDE-project wordt verricht door een team van onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen, het Amsterdam UMC en het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving en staat onder leiding van prof. Masha Antokolskaia (VU). Samen met meerdere maatschappelijke partners vormt dit onderzoeksteam een consortium dat onderzoek doet naar de ontwikkeling van een toekomstbestendig systeem van juridische ondersteunings- en beschermingsmaatregelen voor oudere personen.
Het consortium is in 2021 van start gegaan en heeft als doel om binnen zes jaar een toekomstbestending systeem van maatregelen van juridische ondersteunings- en beschermingsmaatregelen voor oudere personen te ontwikkelen. De samenwerking met een breed scala aan praktijkorganisaties in het consortium biedt een buitenkans voor het creëren van een systeem dat voldoet aan de eisen van mensenrechten, dat evidence-based is, gestoeld is op de best practices van andere landen, en breed geaccepteerd is door oudere personen en professionals. Vrij uniek voor juridisch onderzoek is dat eventuele voorstellen tot aanpassing, verbetering en vernieuwing van het juridische systeem van tevoren getoetst worden in een speciaal opgezet ‘lab’. Daarmee is het doel dat een systeem wordt ontworpen dat oudere personen een waardige oude dag geeft, met meer controle over hun eigen leven, een betere kwaliteit van de juridische besluitvorming, een betere kennis van de eigen rechten, en tegelijkertijd meer bescherming tegen misbruik.
Het onderzoek bestaat uit drie deelprojecten waarbij vanuit een juridische-normatieve, een empirische en een rechtsvergelijkende invalshoek naar de ondersteuning en bescherming van oudere personen wordt gekeken.
Publicaties
Verschillende leden van het onderzoeksteam hebben artikelen gepubliceerd. Deze volgen niet allemaal direct uit het NWA-ORC onderzoeksproject STRIDE, maar zijn wel gerelateerd aan het onderwerp ondersteuning en bescherming van oudere personen.
2023
Journal Articles
In: Family & Law, vol. 2023, no. 2, pp. 1–49, 2023, ISSN: 2542-5242.
Decision-making by and for adults with impaired capacity: The potential of the Dutch levenstestament Journal Article
In: International Journal of Law and Psychiatry, vol. 86, pp. 101844, 2023, ISSN: 0160-2527.
2022
Journal Articles
Voorkeur rechthebbende persoon bewindvoerder. Een pleidooi om meer recht te doen aan mensenrechten. Journal Article
In: Personen- en Familierecht Updates, 2022.
De rechten van oudere personen. Verslag van het ELAN-symposium van 26 augustus 2022 Journal Article
In: Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht (FJR), vol. 2022, no. 12, pp. 391–395, 2022, ISSN: 0165-0084.
Autonomy and Protection of Adults? Striking the Right Balance. Verslag van de FL-EUR conferentie van 11 oktober 2021 Journal Article
In: Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht (FJR), vol. 2022, no. 1, pp. 19–23, 2022, ISSN: 0165-0084.
2021
Journal Articles
Invisible before the law Journal Article
In: Family & Law, 2021.